Baw się rytmicznie – kilka słów o muzyce
Czym jest rytm?
Rytm (gr. rhythmós — miarowy przebieg) jest czynnikiem regulującym następstwo dźwięków w utworze muzycznym w czasie i organizującym je w pewne określone ugrupowania. Melodia, której wartości czasowe dźwięków nie są zróżnicowane, jest tworem jak gdyby martwym, nie posiadającym jeszcze cech utworu muzycznego. Dopiero zróżnicowanie rytmiczne nadaj e jej tętno życia i określony charakter muzyczny.
A czym są nuty?
Różnice w wartościach czasowych nut wynikaj ą z ich różnych kształtów. Ilustruje to poniższy przykład, obejmujący wartości nut używane w dzisiejszejmuzyce europejskiej. Wartości te są wynikiem podziału dwójkowego, który jest podstawą stosunków rytmicznych we współczesnej pisowni muzycznej. Zasada tego podziału polega na dzieleniu większej wartości czasowej na dwie mniejsze. A więc cała nuta dzieli się na dwie półnuty, półnuta — na dwie ćwierćnuty, ćwierćnuta — na dwie ósemki, ósemka — na dwie szesnastki itd. Obok podziału dwójkowego istnieje również podział trójkowy, polegający na dzieleniu większej wartości czasowej na trzy mniejsze. Do zapisu dźwięków
trójdzielnych używamy tych samych znaków graficznych co w podziale dwójkowym, uzupełnionych jedynie dodatkowymi elementami. Podstawową a zarazem największą wartością czasową w dzisiejszej muzycejest cała nuta l. Składa się cna tylko z główki, natomiast wszystkie nuty o mniejszej wartości maj ą oprócz główki ogonek (laskę). Począwszy od ósemek do ogonka dodaje się chorągiewkę. Główki nuty całej i półnuty nie wypełnione w środku różnią się od siebie wielkością i kształtem. Główki nut pozostałych wartości, nieco mniejsze od poprzednich, są wypełnione, a ich wielkości równe.Ogonek skierowany w górę pisze się zawsze po prawej stronie, a ogonek skierowany w dół — po lewej stronie główki. Ogonki przy nutac h umieszczonych do trzeciej linii winny być skierowane w górę, a powyżej trzeciej linii —w dół. Chorągiewki pisze się zawsze z prawej strony ogonka. Długość ogonków — jeżeli pozwalaj ą na to względy graficzne—obejmuje na pięciolinii rozpiętość oktawy. Dla nut napisanych na trzeciej dodanej dolnej linii i niżej przedłuża się ogonki do drugiej linii, a dla nut położonych na trzeciej dodanej górnej i wyżej — do czwartej linii.
Analogicznie do wartości nut posiadających chorągiewki przedstawiaj ą się wartości nut wiązanych. Tak więc ósemki posiadaj ą jedno wiązanie, szesnastki — dwa, trzydziestodwójki — trzy itd. Stąd też wywodzi się używana niekiedy nazwa: nuty raz wiązane, dwa razy wiązane itd.
Wartości muzyczne
Wszystkim wartościom nut odpowiadają analogiczne wartości pauz. Pauzą nazywamy znak graficzny oznaczający czas trwania przerwy między dwoma dźwiękami (względnie akordami) w utworze muzycznym. W przykładzie 3 2 podane są wartości pauz z odpowiadającymi im wartościami nut. Odpowiednie nazwy tych pauz brzmią: pauza całonutowa, półnutowa, pauza ćwierćnutowa, pauza ósemkowa, szesnastkowa, trzydziestodwójkowa, sześć- dziesięcioczwórkowa. Znak pauzy całonutowej służy również do oznaczenia przerwy trwającej cały takt przy jakimkolwiek oznaczeniu taktowym (a więc 4, \, l, a nawet J). Często jednak przerwę całotaktową notuje się w sposób ścisły. W starszych drukach pauza ćwierćnutowa ma postać odwróconej pauzy ósemkowej.
Nad oznaczeniem przerwy wpisuje się cyfrę arabską wyznaczającą ilość t a k t ó w 2. W partyturac h na oznaczenie jednoczesnej przerwy dla wszystkich głosów stosuje się często skrót P. G., oznaczający pauzę generalną. Czas trwania tej pauzy zależy od wykonawcy (dyrygenta). Przyjrzyjmy się jeszcze raz przykładom notacji pauz, zwracając uwagę na dokładne ich umieszczenie na pięciolinii. Szczególnie zwróćmy uwagę na umieszczenie pauzy całonutowej i pauzy półnutowej. (Pierwszą pisze się z reguły pod czwartą, drugą — nad trzecią linią.) Pauzę całonutową — oznaczającą także cały takt przerwy — oraz pauzy wielotaktowe umieszczamy w środku taktu, pozostałe natomias t pauzy piszemy w miejscu, w którym rozpoczyna się przerwa w przebiegu muzycznym. W grupach nut wiązanych pauzy umieszczone pomiędzy nutami znajdują się mniej więcej na wysokości główek nut.
O rytmie czytamy w F. Wesołowski – Zasady muzyki (1986)
